Γράφουν οι: Ευστράτιος Παπάνης*, Παναγιώτης Γιαβρίμης*
Πολλές προσπάθειες έχουν καταβληθεί από ερευνητές, για να καταγραφούν τα χαρακτηριστικά του ‘καλού’ και του ‘κακού’ δασκάλου, ενώ πολύ περισσότερα έχουν γραφεί για τις αντίστοιχες ιδιότητες των μαθητών. Σε μια περίοδο κατά την οποία η Παιδεία βρίσκεται σε αναταραχή ή κατ’ άλλους σε τέλμα και οι αλλαγές άλλοτε είναι ευπρόσδεκτες και άλλοτε καταδικαστέες, η Απογευματινή αποφάσισε να δημοσιεύσει μια έρευνα, που αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά του αποτελεσματικού εκπαιδευτικού, όπως αυτά αναδύονται από τις απόψεις των μαθητών, αλλά και τα γνωρίσματα του καλού μαθητή, μέσα από τις γνώμες των εκπαιδευτικών.
(Η έρευνα είχε πανελλήνιο δείγμα 1500 μαθητών και 1000 εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων και διενεργήθηκε κατά το χρονικό διάστημα 2004-2006.)
Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι το αποτελεσματικό σχολείο παρέχει μία ασφαλή και καλά οργανωμένη ατμόσφαιρα με άριστο διδακτικό και εποπτικό υλικό, μέσα στην οποία αναπτύσσεται η διαπροσωπική επικοινωνία των μαθητών, η δημοκρατική και αντισταθμιστική αγωγή κάτω από ένα σαφές όραμα. Η διοίκησή του αναφέρεται στην συνεργασία του διευθυντή με τους συλλόγους διδασκόντων και γονέων και αποβλέπει στις βασικές αρχές ότι όλοι οι μαθητές μπορούν να μάθουν με τις κατάλληλες συνθήκες και ότι η αποτελεσματικότητα εξαρτάται από τις ίσες ευκαιρίες μάθησης σε όλο το μαθητικό πληθυσμό.
Οι άριστοι εκπαιδευτικοί διαφέρουν από τους υπόλοιπους στη γνώση του αντικειμένου που διδάσκουν αλλά και ευρύτερα, στην ικανότητα να επιτυγχάνουν περισσότερα μαθησιακά αποτελέσματα με οικονομία χρόνου, στην εμπειρία για την αντιμετώπιση προβλημάτων και στην χρήση καινοτόμων μεθόδων.
Σε έρευνα της Αναστασίας Παμουκτσόγλου (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο) διαπιστώθηκε ότι τα χαρακτηριστικά του καλού δασκάλου μπορούν να συνοψιστούν στα ακόλουθα, σύμφωνα με τις απόψεις των ίδιων των εκπαιδευτικών: στην αγάπη για τους μαθητές, στη θέληση, το μεράκι, την όρεξη για δουλειά, τη συνειδητή κλίση, στην επιμονή και την υπομονή για την διεκπεραίωση των καθηκόντων, στην αυτοαξιολόγηση, στη διδακτική ικανότητα, στην επικοινωνία, στον ενθουσιασμό, στην αίσθηση του χιούμορ και στην ώριμη, ολοκληρωμένη και ισορροπημένη προσωπικότητα και ψυχική υγεία.
Δυστυχώς η πραγματικότητα τις περισσότερες φορές είναι διαφορετική. Η σχολική αποτυχία και η διαρροή του μαθητικού πληθυσμού, η χαμηλή επίδοση και η κακή σχολική προσαρμογή μας αναζητήσουμε τις αιτίες των φαινομένων στους ίδιους τους φορείς της εκπαίδευσης (Εκπαιδευτικό Σύστημα, Εκπαιδευτικούς, Μαθητές και Γονείς). Η έρευνα δεν είναι εύκολη. Η πολλαπλότητα, για παράδειγμα, των απόψεων των εκπαιδευτικών για τα αίτια και τις συνέπειες της σχολικής αποτυχίας αντανακλά τη σύγχυση που επικρατεί στους φορείς της εκπαίδευσης, στην ηγεσία της και στους επιστημονικούς κύκλους σχετικά με το οξύ αυτό κοινωνικό και παιδαγωγικό πρόβλημα.
Η προσωπικότητα του εκπαιδευτικού, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, η εμπειρία και κατάρτισή του διαμορφώνουν και τη στάση του απέναντι σε μαθητές με χαμηλή επίδοση και κακή σχολική προσαρμογή. Φαίνεται ότι στην πλειοψηφία τους οι εκπαιδευτικοί εντάσσονται σε δύο κατηγορίες: Σε αυτούς που αποδίδουν την αποτυχία σε κοινωνιολογικούς παράγοντες (κοινωνικό υπόβαθρο μαθητή, μονογονεικές οικογένειες, συγκρούσεις στο σπίτι, κακή οικονομική κατάσταση κλπ) και σε αυτούς που ασπάζονται τις αιτιάσεις, που αναφέρονται στην προσωπικότητα του μαθητή και τα ψυχολογικά του χαρακτηριστικά.
Οι γυναίκες εκπαιδευτικοί αποδίδουν περισσότερο τη σχολική αποτυχία σε ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος και λιγότερο στην προσωπικότητα του μαθητή. Όσο αυξάνεται η ηλικία του δασκάλου, τόσο είναι ισχυρότερη η άποψη ότι η σχολική επίδοση επηρεάζεται από το μορφωτικο-οικονομικό επίπεδο των γονέων, ενώ οι νεαρότεροι εκπαιδευτικοί αποδίδουν τα αίτια της χαμηλής επίδοσης στην ελλιπή κατάρτιση των εκπαιδευτικών και στο αποσπασματικό εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας.
Στον παρακάτω πίνακα καταγράφονται τα κυριότερα χαρακτηριστικά των αποτελεσματικών εκπαιδευτικών σύμφωνα με τις απόψεις των μαθητών.
Ιδιότητες Εκπαιδευτικού
Καθόλου % | Λίγο % | Αρκετά % | Πολύ % | |
Να αναπληρώνει τις ελλείψεις των μαθητών | 7,1 | 8,7 | 29 | 55,2 |
Να γνωρίζει ακριβώς τι πρέπει να κάνει όταν οι μαθητές δεν προσέχουν στο μάθημα | 3,5 | 10,1 | 28,2 | 58,2 |
Να γνωρίζει πολλές τεχνικές για την παρουσίαση του νέου μαθήματος | 3,2 | 6,8 | 27,1 | 62,9 |
Να γνωρίζει τι ξέρουν και τι δεν ξέρουν οι μαθητές | 5 | 12,6 | 31,4 | 51 |
Να δείχνει ενθουσιασμό και ενδιαφέρον για τη δουλειά του | 4,9 | 6,2 | 21,6 | 67,3 |
Να δημιουργεί δημοκρατικό κλίμα | 5,5 | 7,6 | 21,9 | 65 |
Να είναι ένα άτομο στο οποίο να μπορούν οι μαθητές να στηριχτούν | 7 | 9,3 | 31,3 | 52,4 |
Να είναι δύσπιστος/η | 60 | 25,5 | 8,4 | 6,1 |
Να είναι πολύ αυστηρός/ή όταν διορθώνει εργασίες | 27,8 | 42,7 | 20,9 | 8,6 |
Να είναι πρόθυμος/η να ακούσει κάτι που απασχολεί τους μαθητές | 4,6 | 4,7 | 25,2 | 65,5 |
Να είναι πρόθυμος/η να εξηγήσει πολλές φορές ένα δυσνόητο κομμάτι του μαθήματος | 4,4 | 5,5 | 25 | 65,1 |
Να είναι υπομονετικός/ή | 4,2 | 4,1 | 26,6 | 65,1 |
Να είναι φιλικός/ή | 3,4 | 4,7 | 20,6 | 71,3 |
Να ελέγχει τις εργασίες που αναθέτει | 3,2 | 11,2 | 40,5 | 45,1 |
Να επιβραβεύει την προσπάθεια και όχι το αποτέλεσμα | 3,7 | 4,9 | 26,5 | 64,9 |
Να θέτει κλειστές ερωτήσεις | 22 | 38,6 | 26,6 | 12,8 |
Να κάνει σωστή χρήση του διδακτικού χρόνου | 5 | 6,8 | 34,7 | 53,5 |
Να λαμβάνει υπόψη τις θέσεις και τις ιδέες των μαθητών του | 4,7 | 6,2 | 33 | 56,1 |
Να ξέρει να χειρίζεται τις συμπεριφορές των μαθητών που δημιουργούν προβλήματα στο μάθημα | 5,3 | 6,8 | 28,6 | 59,3 |
Να οργανώνει το μάθημα με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε όλοι να καταλαβαίνουν στο τέλος της ενότητας αυτά που διδάχτηκαν | 5 | 2,4 | 15,2 | 77,4 |
Να παρέχει οδηγίες για τις ασκήσεις και τις εργασίες | 4,2 | 4 | 31,2 | 60,6 |
Να παρέχει τον απαραίτητο χρόνο εξάσκησης των μαθητών στη νέα γνώση | 4,4 | 4,2 | 35,2 | 56,2 |
Να χρησιμοποιεί εξατομικευμένη διδασκαλία για τους αδύνατους μαθητές | 6,3 | 17,6 | 33,2 | 42,9 |
Να χρησιμοποιεί παραδείγματα και απεικονίσεις για τη διευκρίνιση των δύσκολων σημείων | 4,2 | 6,3 | 27,5 | 62 |
Να χρησιμοποιεί τη μέθοδο των αμοιβών και ποινών | 31,5 | 32,8 | 20,1 | 15,6 |
Η ανάλυση των ποιοτικών στοιχείων της έρευνας κατέδειξε ότι o αποτελεσματικός εκπαιδευτικός διαθέτει ιεραρχικά τα εξής χαρακτηριστικά, σύμφωνα πάντα με τις απόψεις των μαθητών: να γνωρίζει καλά το αντικείμενο που διδάσκει, να έχει χιούμορ, να είναι ευέλικτος, να οργανώνει σωστά την τάξη και το χρόνο διδασκαλίας, να είναι δίκαιος, να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους μαθητές, να γνωρίζει τις ανάγκες των μαθητών, να παρέχει επανατροφοδότηση, να δείχνει ενθουσιασμό, να κοινοποιεί τους στόχους, τη σειρά των εννοιών του μαθήματος, τις ευθύνες που θα αναλάβουν οι μαθητές και να είναι επικοινωνιακός.
Αντίστοιχα, στους παρακάτω πίνακες καταγράφονται οι κρίσεις των εκπαιδευτικών για τον καλό και κακό μαθητή:
Χαρακτηριστικά καλού μαθητή
Ποτέ | Σπάνια | Μερικές φορές | Συχνά | Πάντα | ||
Ολοκληρώνει έγκαιρα τις εργασίες που του/της ανατίθενται |
| ,5% | ,8% | 6,6% | 47,7% | 44,3% |
Συμμετέχει αποτελεσματικά σε ομαδικές συζητήσεις και δραστηριότητες |
| ,8% | 3,2% | 18,3% | 52,5% | 25,2% |
Ακούει τις οδηγίες του/της εκπαιδευτικού και τις φέρνει εις πέρας |
| 2,4% | 4,2% | 9,3% | 41,1% | 43,0% |
Αντιγράφει σε σχολικές εργασίες |
| 28,5% | 48,1% | 13,0% | 6,1% | 4,3% |
Ολοκληρώνει εργασίες μόνος/η του/της |
| ,8% | 3,7% | 9,3% | 51,5% | 34,7% |
Αντιμιλά στον/στην εκπαιδευτικό ή σε άλλο μέλος του προσωπικού |
| 25,2% | 42,2% | 22,3% | 8,8% | 1,6% |
Οι γονείς του/της παίρνουν μέρος σε εκδηλώσεις του συλλόγου γονέων του σχολείου |
| ,3% | 6,6% | 42,4% | 37,4% | 13,3% |
Οι γονείς του/της δείχνουν την ικανοποίησή τους, όταν παίρνει καλούς βαθμούς |
| ,3% | 3,2% | 9,3% | 36,1% | 51,2% |
Είναι διεκδικητικός/ή με τρόπο κατάλληλο, όταν χρειάζεται |
| 1,1% | 8,0% | 35,5% | 49,3% | 6,1% |
Ενεργεί παρορμητικά |
| 9,3% | 51,5% | 30,5% | 7,7% | 1,1% |
Ενοχλεί και παρεμποδίζει άλλους/ες μαθητές/τριες |
| 26,0% | 52,5% | 17,8% | 3,7% |
|
Επιζητείται η συμμετοχή του/της σε δραστηριότητες, από τους συμμαθητές του/της |
| 1,1% | 6,4% | 34,5% | 47,5% | 10,6% |
Επαινεί το χαρακτήρα και τα επιτεύγματα των άλλων |
| 3,7% | 26,0% | 41,9% | 26,3% | 2,1% |
Έχει ηγετικές ικανότητες |
| 0% | 7,2% | 37,9% | 49,3% | 5,6% |
Ζητά διευκρίνιση των οδηγιών |
| ,5% | 4,8% | 27,1% | 47,7% | 19,9% |
Οι γονείς του/της επισκέπτονται το σχολείο, για να μιλήσουν με το/τη δάσκαλο/α του/της |
| 1,6% | 6,1% | 19,9% | 54,6% | 17,8% |
Οι γονείς του/της φοβούνται, πως δεν θα τα πάει καλά με την επίδοσή του/της στο σχολείο |
| 13,3% | 38,5% | 30,5% | 14,1% | 3,7% |
Οι γονείς του/της το/τη στέλνουν σε ιδιαίτερα μαθήματα, |
| 2,7% | 8,8% | 20,4% | 46,7% | 21,5% |
Μπλέκεται σε καυγάδες |
| 17,8% | 51,7% | 21,0% | 8,8% | ,8% |
Οι γονείς του/της ενδιαφέρονται, για την ανάπτυξη της ευρύτερης προσωπικότητάς του/της |
| 0% | 2,9% | 14,3% | 48,0% | 34,7% |
Στη σχολική τάξη, προσαρμόζεται εύκολα κατά τη μετάβαση από την μια δραστηριότητα στην άλλη |
| ,5% | 2,4% | 15,9% | 49,9% | 31,3% |
Οι γονείς του/της ξέρουν, με ποια παιδιά, κάνει παρέα |
| 1,9% | 7,7% | 13,8% | 38,2% | 38,5% |
Χαρακτηριστικά κακού μαθητή
Ποτέ | Σπάνια | Μερικές φορές | Συχνά | Πάντα | ||
Ολοκληρώνει έγκαιρα τις εργασίες που του/της ανατίθενται | % | 5,3% | 59,4% | 30,0% | 4,0% | 1,3% |
Αντιγράφει σε σχολικές εργασίες | % | ,8% | 9,8% | 31,6% | 50,4% | 7,4% |
Αντιμιλά στον/στην εκπαιδευτικό ή σε άλλο μέλος του σχολικού προσωπικού | % | 4,5% | 23,6% | 47,5% | 21,8% | 2,7% |
Προτρέπει άλλους/ες μαθητές/τριες να συμμετέχουν σε δραστηριότητες | % | 13,5% | 45,1% | 31,8% | 8,0% | 1,6% |
Συμπεριφέρεται σαν να είναι καλύτερος/η από τους άλλους | % | 19,4% | 45,1% | 24,9% | 9,3% | 1,3% |
Ενεργεί παρορμητικά ή χωρίς να το σκεφτεί | % | 1,9% | 8,8% | 27,1% | 53,8% | 8,5% |
Ενοχλεί και παρεμποδίζει άλλους/ες μαθητές/τριες | % | 1,6% | 10,6% | 33,4% | 43,0% | 11,4% |
Ζητά διευκρίνιση των οδηγιών, με τρόπο κατάλληλο | % | 9,5% | 44,0% | 37,1% | 8,8% | ,5% |
Οι γονείς του/της φοβούνται, πως δεν θα τα πάει καλά με την επίδοσή του/της στο σχολείο | % | 2,7% | 12,5% | 24,9% | 44,3% | 15,6% |
Κατηγορεί άλλους/άλλες μαθητές/τριες, για προβλήματα που δημιουργούνται | % | 4,0% | 22,8% | 38,5% | 28,4% | 6,4% |
Παρατηρούμε ότι τα κριτήρια με τα οποία εκπαιδευτικοί και μαθητές αξιολογούν αλλήλους παραμένουν υποκειμενικά, περιορίζονται στη σχολική τάξη και δεν ενσωματώνουν ακόμα τις αρχές τις Κοινωνίας της Γνώσης για τη μάθηση. Παράλληλα είναι εμφανής η διατήρηση της έννοιας του σχολείου ως μιας κλειστής κοινωνίας, σχεδόν αποκομμένης από την κοινότητα και τον ευρύτερο πολιτισμικό περίγυρο.
Η εκπαιδευτική επιτυχία και αποτυχία είναι αποτελέσματα του ορισμού και του τρόπου αξιολόγησης από το Κράτος ή τον εκπαιδευτικό της ικανότητας και της ευφυΐας του μαθητή με προσωπικά και εν πολλοίς αυθαίρετα κριτήρια. Αν άλλαζαν τα κριτήρια αυτά, θα προέκυπτε διαφορετική κατανομή της επιτυχίας και της αποτυχίας, η οποία δε θα λειτουργούσε σε βάρος των μαθητών, γιατί θα βασίζονταν στην ιδέα της «διαφορετικότητας» και όχι της «ανεπάρκειας».
____
Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος καθηγητής τμήματος Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου, Παναγιώτης Γιαβρίμης, Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε.
Πηγές εικόνων (επιμέλεια από ομάδα σύνταξης MyAegean): (1), (2), (3), (4)
Αναφορά στον αρχικό δημιουργό - (Attribution) 
Διανομή του παράγωγου έργου με τους ίδιους όρους της αρχικής άδειας - (Share Alike) 
By 
