Κοινότητα - Πύλη - Περιοδικό Φοιτητών Πανεπιστημίου Αιγαίου -- Πρωτοβουλία MyAegean

Δημήτρης Ναθαναήλ, Λέκτορας Ε.Μ.Π., Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εργονομίας *:

Η Εργονομία ως επιστημονικό πεδίο παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα σε σχέση με τον ορισμό του αντικειμένου της. Μια ιδιαιτερότητα σχεδόν σχιζοφρενική.
Η εργονομία είναι έννοια ή μέθοδος; Είναι βάση γνώσεων ή τρόπος να βλέπει κανείς και να μελετά τα πράγματα; Είναι νομοθετική, διαγνωστική ή και παρεμβατική ως εφαρμοσμένη επιστήμη;

Από τη μια η εργονομία θα ήθελε να είναι αυτό που ονομάζεται νομο-θετική επιστήμη, με την έννοια της «ανακάλυψης νόμων» ή «διατύπωσης αρχών». Έτσι εμάς των Εργονόμων μας ζητείται συχνά να αποφανθούμε για το ποιό είναι το κατάλληλο ύψος για ένα παιδικό θρανίο, ποια η αποδεκτή ροπή στρέψης για το άνοιγμα ενός βάζου ή ποιος ο βέλτιστος φωτισμός για μια συγκεκριμένη εργασία. Υπό αυτήν την έννοια οι Εργονόμοι (οι μη ερευνητές) γινόμαστε αντιληπτοί ως βιβλιοθηκονόμοι, ώς θεματοφύλακες καταλόγων και αλγορίθμων με στοιχεία ανθρωπομετρίας, όρασης, ακοής, επεξεργασίας πληροφορίων –στην καλύτερη των περιπτώσεων- και πάει λέγοντας.

Όμως αν η επιστήμη μας δεν είναι στη βάση της νομοθετική αλλά «μεθοδολογική και παρεμβατική, βλέπε σχεδιαστική» όπως τείνει να καταλήγει σήμερα η διεθνής εργονομική κοινότητα, τότε σε τί ακριβώς συνίσταται το γνωστικό της αντικείμενο; Η αλλιώς, πως μπορούμε να προσφέρουμε ως «μάστορες» και όχι ως «βιβλιοθηκονόμοι»;

Και αν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε πού εισέρχεται η Εργονομία στην πρακτική του σχεδιασμού προϊόντων; Πέραν του προφανούς στερεότυπου της παροχής δεδομένων (των διαστάσεων του ανθρωπίνου σώματος, και των δυνατοτήτων του μυικού, αισθητηριακού και νοητικού υποσυστημάτων κλπ.) υπάρχει έδαφος και αμοιβαίο όφελος από μια ζωντανή συνεργασία;

Η δουλειά του Εργονόμου είναι η βελτίωση της ανθρώπινης εργασίας, μια βελτίωση που πέραν των καλών και αγαθών προθέσεων, αποσκοπεί σε πολλαπλούς και εν μέρει αντικρουόμενους στόχους. Για παράδειγμα, σε ένα βιομηχανικό πλαίσιο, από τη μια αποσκοπεί στην προστασία της φυσικής και ψυχικής υγείας και ανάπτυξης του ανθρώπου και από την άλλη στη βελτίωση των όρων της παραγωγής, (παραγωγικότητα, ποιότητα, βιωσιμότητα). Είναι προφανές ότι η παραπάνω εξίσωση (με την έννοια της ισορροπίας) δε λύνεται με όρους μαθηματικής βελτιστοποίησης. Αντικρουόμενοι στόχοι ωστόσο υπάρχουν ακόμη και όταν δεν υφίστανται τα παραπάνω κλασικά κοινωνικο-οικονομικά διακυβευόμενα. Σκεφτείτε για παράδειγμα ένα απλό αντικείμενο, ένα μαχαίρι. Σχεδιάζοντάς το θα προκρίνουμε την άνεση, την ασφάλεια, την ευελιξία; Μπορούμε όλα να τα πετύχουμε στον ίδιο μέγιστο βαθμό μαζί;

Με άλλα λόγια, πέραν του ρόλου μας ως «βιβλιοθηκονόμων», ο ρόλος μας ως «μάστορες»  είναι να καταστρώνουμε με όρους ορθολογικούς κάθε φορά την παραπάνω εξίσωση των πολλαπλών απαιτήσεων και να την επιλύουμε βασιζόμενοι σε θεωρητική και εμπειρική τεκμηρίωση αλλά και με κοινωνική διαφάνεια.

Δουλειά μας λοιπόν είναι, επιγραμματικά συνοψίζοντας:

• να διαγνώσκουμε προβλήματα ασυμβατότητας του τεχνολογικού περιβάλλοντος με τις δυνατότητες των ανθρώπων
• να προβλέπουμε την επίδραση των τεχνικών αλλαγών στην ανθρώπινη δραστηριότητα
• να προβλέπουμε τις συνέπειες των αλλαγών της δραστηριότητας τόσο στον άνθρωπό όσο και στο άμεσο περιβάλλον
• να προτείνουμε αλλαγές που θα βελτιώνουν την ισορροπία μεταξύ των διαστάσεων της τεχνικής και της ανθρώπινης υγείας

Εργονομία και Σχεδιασμός Προϊόντων

Και ξαναγυρίζω στο σχεδιασμό προϊόντων. Ο χώρος των προϊόντων για εμάς είναι ένα πεδίο όπου δεν έχουμε εξωτερικό προσδιορισμό της δραστηριότητας με την έννοια που τον έχουμε στα εργασιακά καθήκοντα. Στο χώρο των προϊόντων η ευχαρίστηση, η αισθητική προτίμηση, η προσπάθεια και το στοίχημα, ή η κατάχρηση αποτελούν πλέον ποιότητες της ανθρώπινης έκφρασης μέσα απ΄τη δράση που δεν μπορούν να παραβλέπονται. Κατά τη γνώμη μου όμως, η όποια τεχνολογική παρέμβαση στην ανθρώπινη δράση και εμπειρία, υλική, λογική ή/και συμβολική, από τη στιγμή που σέβεται τις βασικές αξίες της προστασίας της ακεραιότητας, και του αυτοπροσδιορισμού των ανθρώπων, μπορεί να χαρακτηριστεί ως εν δυνάμει εργονομική.

Και όντως, αυτό που κάνει εντύπωση όταν κανείς συγκρίνει τις κοινότητες του Βιομηχανικού Σχεδιασμού και της Εργονομίας, είναι η συν-αντίληψη που υπάρχει ανάμεσα στις δύο κοινότητες σε ό,τι αφορά στην αντιμετώπιση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Μπορεί ο φιλος μου ο Σέργιος (σσ. ως Βιομηχανικός Σχεδιαστής) να ορκίζεται στη μεζούρα του και εγώ στα ανθρωπομετρικά ακριβή τρισδιάστατα μοντέλα μου αλλά αυτό που μας ενώνει είναι η συστηματική παρατήρηση της δραστηριότητας των ανθρώπων και οι διατυπωμένες αξίες που διέπουν την πρακτική μας. Και το λέω αυτό γιατί υπάρχουν πεδία γνώσεων και επαγγέλματα που αποσκοπούν μεν στο να επηρρεάσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά χωρίς να διέπονται από έναν κώδικα ηθικής, χωρίς να φέρουν προσωπική ευθύνη.

Ξαναγυρίζοντας στο αρχικό μου ερώτημα περί της φύσης της εργονομίας θα ήθελα τελειώνοντας να διατυπώσω την προσωπική μου άποψη. Θεωρώ ότι η εργονομία μπορεί να είναι και τα εξής δύο: και να διατυπώνει αρχές και να προτείνει μεθόδους. Όμως η εξίσωσή που καλείται να λύσει ένας Εργονόμος στην πράξη είναι αναπόφευκτα πολυ-παραγοντική. Ας μη στεναχωριόμαστε για αυτό, μπορεί να μειώνεται η επιστημονικοφάνεια της δουλειάς μας αλλά ισχυροποιείται η ουσία. Άλλωστε αν κατι θα έχει αξία σε ένα όλο και περισσότερο αλγοριθμοποιούμενο μέλλον είναι αυτό: «ο συγκερασμός, το δημιουργικό ανακάτεμα» ανομοιογενών, συχνά αντίθετων ακόμα και φαινομενικά αντιφατικών αιτημάτων. Ας δεχθούμε αυτή την πρόκληση, και μην ξεχνάμε πως μέσα στις αντιφάσεις θρέφεται η δημιουργία. Είμαι σίγουρος ότι οι Σχεδιαστές έχουν να μας μάθουν πολλά πάνω σε αυτό.

Σημειώσεις - Ημερίδα και Ελληνική Εταιρεία Εργονομίας

Το παρόν κείμενο δημοσιεύεται ως άρθρο στο my.aegean.gr και αποτελεί την εισήγηση του κ.Ναθαναήλ προλογίζοντας την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 31 Μαΐου 2010 στην Αθήνα, με τίτλο: «Εργονομία και Σχεδιασμός Προϊόντων: Από τη Θεωρία στην Εφαρμογή» υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εταιρείας Εργονομίας. Στις παρουσιάσεις προσκεκλημένοι ομιλητές ήταν οι: Σέργιος Φωτιάδης, Βιομηχανικός Σχεδιαστής (WeDesign), Ευγένιος Σκουρμπούτης, Βιομηχανικός Σχεδιαστής, Αλέξανδρος Διδασκάλου, Βιομηχανικός Σχεδιαστής (edg designlab ltd).

Στην κατάμεστη αίθουσα του Ξενοδοχείου Αλέξανδρος στην Πλατεία Μαβίλη, οι ομιλίες-παρουσιάσεις πιο συγκεκριμένα ήταν ως εξής: ο κ Σέργιος Φωτιάδης, της εταιρείας WeDesign, παρουσίασε το σχεδιασμό σειράς επώνυμων καταστημάτων όπου οι περιορισμοί χώρου συχνά απαιτούν λεπτομερή μελέτη ανθρωπομετρικών δεδομένων αλλά και συγκερασμό αντικρουόμενων απαιτήσεων, ο κ. Ευγένιος Σκουρμπούτης, παρουσίασε με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο τα στάδια ανάπτυξης ενός πρωτότυπου τηλεχειριζόμενου εργονομικού φωτιστικού για υποβοήθηση εργασιακών καθηκόντων, και τέλος ο κ. Αλέξανδρος Διδασκάλου, ανέπτυξε τη μέθοδο εργονομικής έρευνας που εφαρμόζεται στην εταιρεία edg designlab ltd μέσα από την παρουσίαση του σχεδιασμού μιας σειράς προϊόντων κατασκήνωσης για ελληνική εταιρεία. Με την ολοκλήρωση των παρουσιάσεων ακολούθησε πλήθος ερωτήσεων από τους παρευρισκόμενους και ζωηρή συζήτηση. Διαπιστώθηκε το σημαντικό αμοιβαίο όφελος από τη συνεργασία ανάμεσα στους δύο χώρους και η ανάγκη για ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ της εργονομίας και του βιομηχανικού σχεδιασμού στη χώρα μας.

Περισσότερα για την εκδήλωση καθώς και στιγμιότυπα-αποσπάσματά της μπορείτε να βρείτε στο http://www.ergonomics.gr/events.html

Άποψη της Αίθουσας ΑΡΤΙΟΝ που διεξήγχθη η εκδήλωση

Ο κ. Δημήτρης Ναθαναήλ είναι Λέκτορας στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εργονομίας. Η Ελληνική Εταιρεία Εργονομίας (ΕΕΕ) ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1988 και έγινε ομόσπονδο μέλος της IEA (International Ergonomics Association) τον Αύγουστο του 1994. Σκοπός της είναι η ανάπτυξη, προώθηση και εξάπλωση της επιστήμης της εργονομίας μέσα από τη συνεργασία, ανταλλαγή γνώσης, μεθόδων και εμπειρίας μεταξύ εργονόμων αλλά και άλλων επιστημόνων, των οποίων τα γνωστικά πεδία περιλαμβάνουν την έρευνα και κατανόηση της συμμετοχής του ανθρώπινου παράγοντα στο σχεδιασμό προιόντων, συστημάτων και υπηρεσιών. Το συνοδευτικό οπτικό υλικό του παρόντος κειμένου παραχωρήθηκε επίσης από τον κ. Ναθαναήλ για τις ανάγκες του άρθρου και αποτελεί πρωτότυπο υλικό, μέρος εργασιών-projects ιδιωτικών ή πανεπιστημιακών.