Κοινότητα - Πύλη - Περιοδικό Φοιτητών Πανεπιστημίου Αιγαίου -- Πρωτοβουλία MyAegean

Γράφει-επιμελείται η Ιφιγένεια Αλεξάνδρου:

Εμπνευσμένη από μια αληθινή ιστορία, (μια δικαστική υπόθεση που έκλεισε ολοκληρωτικά το 1998, 10 χρόνια αφού είχε γίνει η αγωγή) η ταινία ακολουθεί το ταξίδι μια γυναίκας σε ένα δρόμο που θα την πάει πολύ μακρύτερα απ' όσο είχε αρχικά φανταστεί. Η πρωταγωνίστρια Charlize Theron υποδύεται την Josey Aimes την γυναίκα που κέρδισε την δικαστική διαμάχη της πρώτης ομαδικής καταγγελίας για σεξουαλική παρενόχληση στις ΗΠΑ, η οποία αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς ανθρώπους, και οδήγησε στην πρώτη ομαδική καταγγελία για σεξουαλική παρενόχληση που έγινε στην Αμερική.

North Country της Niki Caro (οι δηλώσεις της σκηνοθέτιδος)

Το σενάριο εξερευνά τη γκρίζα ζώνη της αιώνιας διαμάχης ανάμεσα στο αρσενικό και το θηλυκό …Δεν είναι μια ιστορία όπου τα πάντα είναι ή άσπρα ή μαύρα, ούτε μια ιστορία γραμμένη πάνω στους κανόνες της πολιτικής ορθότητας. Αυτά που συμβαίνουν στην Τζόσι και τις συναδέλφους της έχουν ένα σωρευτικό αποτέλεσμα, και η ταινία North Country/ Άνιση μάχη το διερευνά από διάφορες πλευρές. Δεν είναι κάτι απλό. Αυτά είναι θέματα και συμπεριφορές που προκύπτουν από πράξεις που είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Η μη-γραμμική δομή του σεναρίου που έγραψε ο Michael Seitzman καταγράφει ότι, κάποια γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν, ειδικά σε μια μικρή κοινότητα όπως αυτή, είναι αναπόφευκτο ότι θα ξαναβγούν στην επιφάνεια.

Η πλοκή

1989. Η Josey Aimes μετά από ένα αποτυχημένο γάμο, με έναν άνδρα που την μειώνει και την κακοποιεί, εγκαταλείπει το σύζυγο της και μαζί με τα δυο της παιδιά βρίσκει καταφύγιο στο πατρικό της, στη Βόρεια Μινεσότα. Οι γονείς της επικρίνουν την απόφασή της αυτή και την θεωρούν υπεύθυνη για το χωρισμό της.
Η σχέση της με τους γονείς της χειροτερεύει, όταν αποφασίζει να δουλέψει ως εργάτρια στο τοπικό ανδροκρατούμενο ορυχείο σιδήρου. Όνειρο για μια καλύτερη ζωή τόσο για την ίδια όσο και για τα παιδιά της, σε έναν χώρο εργασίας που οι γυναίκες δεν έχουν θέση!

Η Josey, με τη βοήθεια της φίλης της Γκλόρι, προετοιμάζεται για αυτή την κοπιαστική και συχνά επικίνδυνη δουλειά. Αλλά αυτό που αποδεικνύεται ακόμη πιο δύσκολο είναι να αντέξει την υποτίμηση, την παρενόχληση και τις βρισιές που υφίστανται όλες οι γυναίκες εκεί, από άντρες συναδέλφους τους.
Αντιμέτωπη με την απάθεια των άλλων γυναικών του ορυχείου, την απαξίωση του ίδιου της του γιου της και την κατακραυγή του πατέρα της και ολόκληρης της κοινωνίας, αποφασίζει να ξεκινήσει δικαστικό αγώνα εναντίον της εταιρείας της, κόντρα στις απειλές και στις πιθανότητες δικαίωσής της. Πολύ γρήγορα, στέκονται στο πλευρό της και άλλες γυναίκες, που εμπνέονται από τον αγώνα της και το κουράγιο της και ζητούν δικαίωση για όλα όσα έχουν υποστεί.

Λόγοι αναζήτησης εργασίας: Οικονομικά κίνητρα

Η Josey, αναζητά μια δουλειά που να αφήνει αρκετά χρήματα ώστε να μπορεί να συντηρεί τόσο τα παιδιά της όσο και την ίδια. Σύμφωνα με τους Davidson και Brurke (1994), επικρατεί σε όλους σχεδόν τους χώρους εργασίας μια ανδροκεντρική εργασιακή κουλτούρα η οποία ενισχύει την αντίληψη του ρόλου της γυναίκας ως νοικοκυράς και του άντρα ως «κουβαλητή».
Τι γίνεται όμως με τις ανύπαντρες ή διαζευγμένες μητέρες; Για τις γυναίκες αυτές, η εργασία σχετίζεται πριν από όλα με οικονομικούς όρους και είναι άμεσα συνδεδεμένη τις περισσότερες φορές, με την επιβίωση τόσο των ιδίων όσο και των παιδιών τους.

Ενίσχυση της αυτοεικόνας

Από την άλλη η Josey έχει ανάγκη να δουλέψει γιατί μόνο έτσι θα νιώσει ξανά «ζωντανή», σύμφωνα με την ίδια.

Η έξοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας αποτελεί σημαντικό στοιχείο για τη διατήρηση της αξιοπρέπειας τους και της θετικής εικόνας που έχουν για τον εαυτό τους. Σύμφωνα με τον Giddens (2002): «ακόμα και όταν οι συνθήκες της εργασίας είναι σχετικά δυσάρεστες και οι ενέργειες που επιβάλλει μονότονες, η εργασία τείνει να αποτελεί ένα στοιχείο που συμβάλει στην ψυχολογική συγκρότηση του ατόμου» (σελ. 416). Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η θετική αυτοεικόνα εξαρτιούνται λοιπόν από μια μορφή αυτοδιαχείρισης που σχετίζεται με τη θέληση για ανάληψη εργασίας. Η αυτοδιαχείριση όμως, όπως επισημαίνουν οι Blackledge και Hunt (1995): «μπορεί να μη συμβιβάζεται με την επιδίωξη του κοινοτικού ιδεώδους» (σελ. 62), λόγω ανισοτήτων και διακρίσεων οι οποίες παράγουν ταυτότητες και δημιουργούν περιβάλλοντα στερεοτύπων μέσα στα οποία τα άτομα βλέπουν τους εαυτούς τους και τους άλλους (Μπουζάκης, 2001).

Στερεότυπα

Η απόφασή της να εργαστεί στα μεταλλεία δεν βρίσκει σύμφωνους τους γονείς της, οι οποίοι φαίνεται να εκφράζουν γενικότερες απόψεις της κοινωνίας, σε έναν τόπο μικρό που δεν χωράει αλλαγές.
Ο πατέρας της επισημαίνει πως «κάποιος μπορεί να σκοτωθεί από τα λάθη των γυναικών».
Η μητέρα της, της υπενθυμίζει πως ο ρόλος της περιορίζεται στην φροντίδα των παιδιών της και πως η απόφασή της αυτή θα ντροπιάσει τον πατέρα της. Άλλωστε ο ίδιος θεωρεί πως οι γυναίκες δεν ανήκουν στο σύνολο.
Από την άλλη ο γιός της, θέλει μια μαμά «όπως τις άλλες... να μπορεί να πλένει και να μαγειρεύει μόνο».
Και αυτό καθώς υπάρχει ένα σύστημα αναφοράς, ένας τρόπος αντίληψης και συμπεριφοράς που είναι σταθερά παρών (Διδασκάλου, 2003) και πηγάζει από την αντίληψη που θέλει τις γυναίκες να γεννούν και να μεγαλώνουν κατά αποκλειστικότητα τα παιδιά τους (Delphy, 1996), φροντίζοντας ταυτόχρονα για τις δουλείες του σπιτιού.

Πιθανή εγκυμοσύνη εμπόδιο στην πρόσληψη

Πριν την πρόσληψη της στην συγκεκριμένη θέση η Josey, περνά από μια ιατρική εξέταση. Όχι όμως για να διαπιστωθεί η γενική κατάσταση της υγείας της αλλά για να βεβαιωθεί η εταιρία, ότι δεν είναι έγκυος.
Όπως επισημαίνει και ο Giddens (2002) ένας από τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις ευκαιρίες απασχόλησης των γυναικών είναι η ανδρική αντίληψη ότι για τις γυναίκες εργαζόμενες το ενδιαφέρον για τη δουλειά κατέχει δεύτερη θέση σε σχέση με την τεκνογονία.

Η αντιμετώπιση των γυναικών από τους άνδρες συναδέλφους τους

Η πρόσληψη των γυναικών στα ορυχεία συνοδεύτηκε από αρνητικές αντιδράσεις του αντίθετου φύλου.
Ο επιστάτης τις ξεναγεί στο χώρο του μεταλλείου, εκφράζοντας την δυσαρέσκειά του για την απόφαση του Ανώτατου δικαστηρίου να εργάζονται και γυναίκες στα ορυχεία, ενώ πολλά είναι και τα ειρωνικά και υποτιμητικά σχόλια που χρησιμοποιεί εναντίον τους.
Το τελευταίο πράγμα που θέλουν οι άντρες εργάτες είναι να έχουν τις γυναίκες να διεκδικούν τις λιγοστές θέσεις εργασίας - γυναίκες που, κατά τη γνώμη τους, δεν έχουν καμία θέση να οδηγούν φορτηγά και να σπάνε βράχους. Κι αν τέλος πάντων, οι "παρείσακτες" θέλουν να δουλέψουν στα ορυχεία, θα πρέπει να το κάνουν με τους όρους που έχουν θέσει οι βετεράνοι εκπρόσωποι του εργατικού κινήματος

Απόκλιση από τον κανόνα

Η απόφασή της, να δουλέψει ως εργάτρια σε ένα ανδροκρατούμενο ορυχείο προκαλεί αντιδράσεις και στον κοινωνικό της περίγυρο. Ολόκληρη η πόλη την θεωρεί ανήθικη και αυτό έχει επιπτώσεις και στη σχέση της με το γιο της. Διανύοντας τη δύσκολη εφηβεία του (ο γιος της) δηλώνει πως μισεί τη μητέρα του εξαιτίας όλων αυτών που ακούει για εκείνη στην μικρή πόλη.
Η ταυτότητα φύλου του κάθε ατόμου, συνιστά σημαντική πλευρά, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνου (1998), σε μια κοινωνία όπου τα άτομα κοινωνικοποιούνται ερμηνεύοντας και εκπληρώνοντας τους ρόλους τους και ο καθένας προσδοκά μια συγκεκριμένη συμπεριφορά από τους άλλους καθώς και από τον εαυτό του. Αυτές οι προσδοκίες όμως πολλές φορές λειτουργούν κανονιστικά για ένα ρόλο και όπως ο Δήμου (2001) αναφέρει υπάρχουν περιπτώσεις οι οποίες ενώ δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του ποινικού ή νομικού κώδικα, αβίαστα ταξινομούνται και κατανοούνται ως αποκλίσεις (σελ. 41).

Ανδροκεντρική εταιρική κουλτούρα: Εμπόδιο στην απασχόληση των γυναικών

Σύντομα η Josey, αποφασίζει να «σπάσει» τη σιωπή της, να ξεπεράσει τη ντροπή της και να κατηγορήσει ανοιχτά τους συναδέλφους της, στον επιστάτη των ορυχείων. Τότε έρχεται αντιμέτωπη με την οργή του ιδίου εναντίον των γυναικών, τις οποίες θεωρεί άξιες της μοίρας τους. Αναζητώντας δικαιοσύνη, καταφεύγει στον ιδιοκτήτη και διευθυντή της εταιρίας, στον κύριο Πίρσον, ο οποίος λίγες μέρες πριν, την διαβεβαίωσε πως είναι στην διάθεσή της για ότι χρειαστεί.
Εκεί παρεμποδίζεται να μιλήσει, από τα διευθυντικά στελέχη της εταιρίας (4 άνδρες), υφίσταται το χλευασμό τους και στο τέλος της ανακοινώνεται η απόλυση της.

Ανδροκεντρική εταιρική κουλτούρα: Εμπόδιο στην απασχόληση των γυναικών

Και όλα αυτά ήταν αναμενόμενα, καθώς συχνά τα πρότυπα των διευθυντών στηρίζονται σε ανδρικά χαρακτηριστικά (Βurke and Collins, 2001) που αντιτίθενται σύμφωνα με την Μουρίκη (n.d), σε πρωτοβουλίες που βρίσκονται σε ευθεία αντιπαράθεση με τις παραδοσιακές μεθόδους οργάνωσης της εργασίας στις οποίες έχουν συνηθίσει. Η άποψη αυτή εδράζεται στην (παρωχημένη) αντίληψη ότι το φύλο είναι αδιαπραγμάτευτη αξία για την άσκηση ενός επαγγέλματος και καθοριστικό κριτήριο αξιολόγησης της προσφοράς των εργαζομένων. Οι γυναίκες μπορούν να απασχολούνται σε κακοπληρωμένες εργασίες ρουτίνας και να μην καταλαμβάνουν θέσεις απασχόλησης που χαρακτηρίζονται ως «ανδρικές δουλειές».

Οι αντιδράσεις

Η Josey αποφασίζει να μηνύσει την εταιρεία, αλλά οι υπόλοιπες εργάτριες φοβούνται να την ακολουθήσουν για να μη χάσουν τη δουλειά τους.
Και όταν οι άντρες αποφασίζουν να την εκδικηθούν…
Η Γκλόρυ, η πρώτη γυναίκα μεταλλωρύχος (1975), εκπρόσωπος της οργάνωσης των γυναικών στα ορυχεία, αποφασίζει να στηρίξει τη φίλη της και να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των γυναικών, ακόμη και όταν η ίδια αργοπεθαίνει από σοβαρή ασθένεια.

Η μήνυση

Η Josey αποφασίζει να μηνύσει τα ορυχεία στα οποία εργάζεται, προκειμένου να αλλάξει την κατάσταση που έχουν να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες στις «ανδρικές» δουλειές.
Ο Pearson αναθέτει την υπόθεση σε γυναίκα δικηγόρο «όχι γιατί είναι η καλύτερη δικηγόρος, άλλα γιατί είναι η καλύτερη γυναίκα δικηγόρος», όπως ο ίδιος της αποκαλύπτει, θέλοντας να αποδείξει στο δικαστήριο ότι ο ίδιος και η εταιρία δεν έχουν πρόβλημα να εργοδοτήσουν γυναίκες.

Άνιση μάχη

Η δικαστική διαμάχη της Josey, ενάντια στις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας για τις γυναίκες, τη σεξουαλική εκμετάλλευση και κάθε είδους εξευτελισμό σε «ανδρικές» δουλειές αποκαλύπτει πράγματα του παρελθόντος που στιγμάτισαν τη ζωή της. Ο βιασμός της από ένα καθηγητή της, η εγκυμοσύνη της, αλλά και η συγκάλυψη της απάνθρωπης αυτής πράξης από ένα συμμαθητή της -και τώρα τον χειρότερο συνάδελφό της- έρχονται στο φως.
Αποφασισμένη να μην ανεχτεί την κακομεταχείριση εκ μέρους ορισμένων αντρών, όπως συνέβηκε στο παρελθόν, δεν το βάζει κάτω και μαζί με τη βοήθεια του δικηγόρου και ταυτόχρονα φίλου της, θα φτάσει τον αγώνα αυτό ως το τέλος, ακόμα κι αν πρέπει να παλέψει μόνη της.
Πολύ γρήγορα όμως, στέκονται στο πλευρό της και άλλες γυναίκες, που εμπνέονται από τον αγώνα της και το κουράγιο της και ζητούν δικαίωση για όλα όσα έχουν υποστεί στο χώρο εργασίας τους.

Η ηθική δικαίωση

Η Josey Aimes κέρδισε την δικαστική διαμάχη της πρώτης ομαδικής καταγγελίας για σεξουαλική παρενόχληση στις ΗΠΑ, σε μια ταινία που παρουσιάζει τη γενναιότητα των γυναικών που αψήφησαν το εργασιακά ρατσιστικό των ορυχείων της Μινεσότα και έθεσαν νέα νομικά δεδομένα με τη πρώτη αστική κατηγορία σεξουαλικής παρενόχλησης.
Το αποτέλεσμα της δίκης, έμελλε να αλλάξει τη ζωή της ίδιας και πολλών άλλων γυναικών, αναγνωρίζοντας επιτέλους τα δικαιώματά τους στην εργασία.

Η κατάσταση σήμερα... *

Το άρθρο 141 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέχει τη νομική βάση για την λήψη κοινοτικών μέτρων που εξασφαλίζουν την αρχή ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης σε θέματα απασχόλησης και εργασίας (Επίσημη Εφημερίδα, 2006). Εντούτοις, σύμφωνα με την Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2006), οι ανισότητες παραμένουν. Το ζητούμενο για τις γυναίκες, όπως επισημαίνει ο Giddens (2002) είναι να μην στελεχώνουν απλά, στην πλειοψηφία τους κακοπληρωμένες εργασίες ρουτίνας, αλλά να καταλαμβάνουν και θέσεις απασχόλησης που χαρακτηρίζονται ως «ανδρικές δουλειές» και να κυριαρχούν σε ανώτερες διοικητικές θέσεις σε ένα πλαίσιο αμοιβαίου σεβασμού και εκτίμησης με τους άντρες συναδέλφους τους.
Οι αποφάσεις των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων, η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση καθώς και οι οδηγίες και οι συστάσεις της Ε.Ε, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ισότητα των αμοιβών (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2005), στην διευκόλυνση της εφαρμογής της δια βίου κατάρτισης των εργαζομένων (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2006α), στην μέριμνα ώστε τα συνταξιοδοτικά συστήματα να μην κάνουν διακρίσεις (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2006β) καθώς και στην προώθηση κατάλληλων συστημάτων γονικής άδειας (Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2005), μέσα από ευέλικτες ρυθμίσεις του χρόνου εργασίας μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα σημαντικών παρεμβάσεων σε επίπεδο ίσης απασχόλησης των δύο φύλων.

(* Σημείωση: Το άρθρο-μελέτη εκπονήθηκε το 2007)

Βιβλιογραφία - Πηγές

• Blackledge, D. and Hunt, B., (1995). Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης. Αθήνα: Εκδ. Έκφραση. (Μ. Δεληγιάννη, Μτφ.)
• Βurke, S. and Collins, K., (2001). Gender differences in leadership styles and management skills. Women in Management Review, Vol 16, No 5, σελ. 244-257
• Davidson, J. M. and Burke, J. R., (1994). Women in Management: Current Research Issues, Sage Publications.
• Delphy, C., (1996). Κατ’ εξαίρεσιν: η παραβίαση του Κοινού Δικαίου ως θεμέλιο της σφαίρας του ιδιωτικού. Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών Διοτίμα. Το φύλο των δικαιωμάτων: Εξουσία, γυναίκες και ιδιοκτησία του πολίτη. Ευρωπαϊκό Συνέδριο. Φεβρουάριος, 1996. Εκδόσεις Νεφέλη.
• Giddens, A., (2002). Κοινωνιολογία. Αθήνα. Gutenberg. (Δ. Τσαούσης, Μτφ.)
• Δήμου, Γ., (2001). Απόκλιση και στιγματισμός. Αθήνα: Gutenberg.
• Διδασκάλου, Σ., Ε., (2003). Δια-κρίσεις. Ανθρωπολογικές δοκιμές. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
• Επίσημη Εφημερίδα, (2006). Oδηγία 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουλίου 2006 , για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης (αναδιατύπωση). αριθ. L 204 της 26/07/2006 σ. 0023 – 0036. 9/2/2007 από http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:204:0023:01:EL:HTML
• Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, (2005). Έκθεση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών για την ισότητα γυναικών και ανδρών. 9/2/2007 από http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/el/com/2005/com2005_0044el01.pdf
• Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, (2006). Χάρτης πορείας για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών 2006-2010. 9/2/2007 από http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2006:0092:FIN:EL:HTML
• Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, (2005). Σχέδιο έκθεσης σχετικά με το μέλλον της στρατηγικής της Λισαβόνας σε σχέση με τη διάσταση του φύλου.
• Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, (2006α). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταπιάνεται με τις δημογραφικές αλλαγές. 8/2/2007 από http://www.europarl.europa.eu/news/expert/infopress_page/047-6632-082-03-12-908-20060322IPR06614-23-03-2006-2006-true/default_el.htm
• Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, (2006β). Κείμενα που ενέκρινε το Κοινοβούλιο. Ισότητα γυναικών και ανδρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 8/2/2007 από http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-2006-0039+0+DOC+XML+V0//EL
• Κωνσταντίνου, Χ., (1998). Σχολική Πραγματικότητα και Κοινωνικοποίηση του Μαθητή. Αθήνα: Gutenberg.
• Μουρίκη, Α., (n.d). Το κοινωνικό πορτραίτο της Ελλάδας, 2002. Νέες μορφές διαχείρισης του χρόνου (εργάσιμου και μη): η ευρωπαϊκή εμπειρία και η ελληνική πραγματικότητα.
• Μπουζάκης, Σ., (2002). Συγκριτική Παιδαγωγική. Θεωρητικά, μεθοδολογικά προβλήματα και σύγχρονες τάσεις στη διεθνή εκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg
• Niki Caro, δηλώσεις της σκηνοθέτιδας - σημειώσεις για την παραγωγή της ταινίας από http://www.cinephilia.gr/2005/north.htm

______

Σημείωση: Το συνοδευτικό οπτικό υλικό του παρόντος άρθρου συνιστά επιλογή της συντάκτριας και δεν υπόκειται στην ίδια άδεια χρήσης που διέπει το κείμενο και τη δικτυακή πύλη.