Κοινότητα - Πύλη - Περιοδικό Φοιτητών Πανεπιστημίου Αιγαίου -- Πρωτοβουλία MyAegean

Γράφει η Μαρία Γκασούκα, Ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου:

Τους δύο τελευταίους αιώνες, εκτός της ζωγραφικής, και άλλες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, όπως το Θέατρο, ο Κινηματογράφος, η Φωτογραφία, προτείνουν ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις για να οπτικοποιηθεί το φανταστικό.^[1]  Παραδοσιακά το παραμύθι και η αλληγορία ήταν το κύριο είδος όπου έβρισκε έκφραση η φαντασία. Ειδικότερα φωτογράφοι, των οποίων το έργο βασίζεται ακριβώς στο φανταστικό, χρησιμοποιούν το κοστούμι και τη μεταμφίεση. Τα τελευταία ως γνωστόν συντελούν στη δημιουργία φανταστικών συσχετίσεων, προκειμένου να κατασκευάσουν φανταστικές φωτογραφικές ιστορίες, στις οποίες τα ενδύματα μόδας αποτελούν σημαίνοντα χαρακτήρων. Με τον τρόπο αυτόν η μόδα, στον βαθμό φυσικά που υποδηλώνει οικειότητα και συγγένεια με την πραγματικότητα, μετατρέπεται σε αναπόσπαστο στοιχείο του έργου τους.

Καθώς η οπτική φύση της φωτογραφίας επιτρέπει την υιοθέτηση και την απόδοση ρόλων, δημιουργούνται οι φανταστικές εικόνες. Εμφανίζονται δανεισμένες/οι από τα παραμύθια, με καθαρά θεατρικό τρόπο, βασίλισσες, βασιλιάδες, ιππότες, αρχόντισσες και άρχοντες, γεγονός που επιτρέπει στον/στη θεατή/-τρια των φωτογραφιών τους να προχωρά στις νοητικές και γνωστικές συσχετίσεις του, ξεκινώντας πάντοτε από το κουστούμι των μοντέλων που εμφανίζονται στις φωτογραφικές αυτές ιστορίες. Κάποτε φυσικά το περιεχόμενο της απεικόνισης δεν βασίζεται αποκλειστικά στα κοστούμια, αλλά καθώς αυτά σηματοδοτούν άμεσα τις/τους ηρωίδες/ες των παραμυθιών, τις/τους καθιστούν αναγνωρίσιμες/ους, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αναγνωρίζονται στα παραμύθια. Με δυο λόγια, οι φωτογράφοι, άνδρες και γυναίκες, βασίζονται στο ένδυμα, μαζί και με τη σωματική έκφραση οπωσδήποτε, για να επικοινωνήσουν την αφήγηση που έχουν στη φαντασία τους.^[2]  Καθώς μάλιστα τα ενδύματα και η μόδα εμπεριέχουν πολιτιστικές μνήμες, αυτές είναι δυνατό να αναδιαρθρωθούν δραματικά με την βοήθεια του styling, για να δημιουργηθούν νέες αφηγήσεις και πρόσωπα και έτσι οι φωτογράφοι, με τη βοήθεια τους, καθοδηγούν τις αναμνήσεις των θεατών, γυναικών και ανδρών, και τις εικόνες τους. Η διασταύρωση φωτογράφησης και φωτογραφίας μόδας είναι συναρπαστική έτσι ή αλλιώς, καθώς οδηγεί τον/τη θεατή/-τρια σε προβληματισμούς, αφού η εικόνα της μόδας αποτελεί ελεγχόμενη και ταυτόχρονα ελέγχουσα εικόνα.

Με βάση τα ανωτέρω και ως μελέτη περίπτωσης μπορούμε να ξεφυλλίσουμε το ανοιξιάτικο τεύχος της Vogue Ιταλίας, του 2012, όπου παρουσιάζονται φωτογραφίες μόδας με ενδύματα εμπνευσμένα από το παραμύθι της Χιονάτης. Οι φωτογραφίες περιλαμβάνουν πλούσια φορέματα, με λεπτομέρειες από πολύτιμα υλικά και κυρίαρχο χρώμα το λαμπερό κόκκινο, σαν το μήλο της Χιονάτης. Ένα ρομαντικό, αλλά πομπώδες φόρεμα σε μανταρινί απόχρωση της Carolina Herrera τονίζει υπερβολικά με μία μαύρη ζώνη τη λεπτότητα της μέσης της ηρωίδας. Ο Jean Charles De Castelbajac δημιούργησε μία σύγχρονη εκδοχή της Χιονάτης σε μπλε - ηλεκτρίκ χρώμα, με  μαύρη αλπικέ λεπτομέρεια στα φουσκωτά μανίκια. Ο επίσης μαύρος στρογγυλός κοριτσίστικος γιακάς του συνιστά μοναδική επιλογή. Ένα κλασικό σύνολο Χιονάτης, είναι η εντυπωσιακή κατακόκκινη τουαλέτα με πιέτες του Valentino, συνδυαζόμενη με τη λαμπερή αδιάβροχη καμπαρντίνα με ψηλό γιακά του οίκου Allegli. Η Χιονάτη των Dolce & Gabanna μοιάζει αιθέρια, μέσα στο έντονο -βαλενσιακής επίδρασης- άσπρο δαντελωτό φόρεμα της, με  μεταλλική χρυσή ζώνη στη μέση, που τονίζει τη θηλυκότητα. Για όσες θέλουν να μιμηθούν το στυλ της κακιάς βασίλισσας, η πιο κατάλληλη επιλογή είναι το φαντασμαγορικό μπούστο από σαντούκ μετάξι, με χρυσά κοσμήματα της πρωτοποριακής Vivienne Westwood, ενώ  για μία εξόχως σκοτεινή εκδοχή του βασιλικού look, η συνιστώμενη επιλογή είναι το σατέν μεταξωτό κοντό φόρεμα, σε μαύρο και κόκκινο, του Alexander McQueen, συνδυασμένο με μακριά μπορντό δερμάτινα γάντια, φαρδιά δερμάτινη ζώνη στη μέση και μπορντό μποτάκια.

Ύστερα από τα ανωτέρω γίνεται προφανές πως το ένδυμα παίζει σημαντικό ρόλο στην πλοκή και στην εξέλιξη της ιστορίας σε πολλά παραμύθια, όπου αναφέρεται σε ζητήματα ταυτότητας, αυτοπροσδιορισμού, μεταμφιέσεων, ενώ συχνά  προσδίδει στη/στον χρήστρια/-η ισχύ και εξουσία, με μαγικό τρόπο.  Ειδικότερα το γεγονός συναντάται  στα παραμύθια των αδελφών Grimm και μάλιστα στα 5 πιο γνωστά: τη «Σταχτοπούτα», τη «Χιονάτη», την «Ωραία Κοιμωμένη», την «Κοκκινοσκουφίτσα», και το «Χάνσελ και Γκρέτελ». Οι λειτουργίες των ενδυμάτων στο πλαίσιό τους αυτό τονίζουν την ατομική ταυτότητα και  την προβάλλουν, προσφέρουν μαγική δύναμη στη/στον χρήστρια/-η, ενεργοποιούν κατάρες προκειμένου να τιμωρήσουν ή κάποτε και να σκοτώσουν. Και στα συγκεκριμένα παραμύθια είναι ορατή και ιδιαίτερα  έντονη η έμφυλη διάσταση, η οποία εκφράζεται μεταξύ άλλων με την αναπαραγωγή και  διαιώνισης της πατριαρχικά κατασκευασμένης γυναικείας ομορφιάς, η οποία τελικά αποτελεί κανονιστικό μέσο κοινωνικού ελέγχου, που έχει παρατηρηθεί ότι εντείνεται, στο βαθμό που οι γυναίκες κατακτούν κοινωνική καταξίωση και χειραφέτηση. Στα παραμύθια των αδελφών Grimm τονίζεται έντονα η σωματική ελκυστικότητα των νεαρών  ηρωίδων, με εκτενείς αναφορές στα ενδύματα και γενικότερα στην εξωτερική εμφάνισή τους. Η ομορφιά τους μπορεί να αποτελεί πηγή αντιζηλίας για άλλες  γυναίκες ή και αιτία βασάνων και κίνδυνων ακόμα και για τη ζωή τους. Στο παραμύθι της Σταχτοπούτας ειδικότερα, ο τελικός θρίαμβος της ηρωίδας  επιτυγχάνεται χάρη στα ενδύματα και τα παπούτσια, γεγονός που αναδεικνύει τις διαχρονικές αντιλήψεις για τη δυνατότητα των ενδυμάτων να εκφράσουν φυσικές, ατομικές και κοινωνικές αξίες. 

Το έτος 2012 ως «Έτος των Αδελφών Grimm», ενέπνευσε δημιουργικά κινηματογραφιστές/-τριες και σχεδιαστές/-τριες μόδας, φωτογράφους κ.λπ. Τελικά, πάντως, ύστερα από τα προαναφερόμενα, η ιστορία της όμορφης, αλλά σκοτεινής μητριάς της Χιονάτης μοιάζει μάλλον να αναπαράγεται σήμερα στο πλαίσιο της εμμονής της βιομηχανίας της μόδας, στην ομορφιά και την νεότητα.

[1] Κάθε μυστηριώδες, για τον ανθρώπινο νου, φαινόμενο, μπορεί να ερμηνευτεί με του φυσικούς νόμους, είτε να αποδοθεί σε υπερφυσικά αίτια. Ένα στιγμιαίος, νοητικός δισταγμός, ή νοητικός συγκερασμός μεταξύ τους, δίνει έναυσμα στην φαντασία.

[2] Κάποιοι/ες χρησιμοποιούν την τεχνική της φωτογράφησης με ταμπλό, ώστε να προκύπτει με σαφήνεια σε ποιο παραμύθι αναφέρεται η αφήγησή τους.

Πηγές εικόνων (επιμέλεια από ομάδα σύνταξης MyAegean): (SyaibatulHamdi), (Victoria_Borodinova), (Aline Dassel), (Special Collections - Toronto Public Library), (Special Collections - Toronto Public Library), (Osborne Collection - Toronto Public Library), (s-ms_1989), (Project Gutenberg / National and University Library of Iceland)