Γράφει ο Αλέξανδρος Θέρμος:
Tα τελευταία χρόνια η ενσωμάτωση ορθών περιβαλλοντικών πρακτικών στα ευρωπαϊκά λιμάνια κερδίζει έδαφος. Η παρούσα μελέτη εστιάζει στις τρέχουσες τάσεις και στις αλλαγές περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων που θέτουν τα ευρωπαϊκά λιμάνια κατά την τελευταία εικοσαετία (1994-2013), όπως αυτές προκύπτουν από την έκθεση του Οργανισμού Ευρωπαϊκών Λιμένων του 2013. Από τα αποτελέσματα της έρευνας διακρίνεται αύξηση 33% στην ύπαρξη περιβαλλοντικής διαχείρισης και καταγραφής των ρύπων στα ευρωπαϊκά λιμάνια τα τελευταία 9 χρόνια, με το 90% να δηλώνει ότι έχει περιβαλλοντική πολιτική και το 94% ότι διαθέτει καταρτισμένο προσωπικό. Γενικά, τα ευρωπαϊκά λιμάνια δίνουν έμφαση στα θέματα διαχείρισης της ενέργειας, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των αποβλήτων.
Στις μέρες μας η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και διαχείριση είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό κομμάτι πολιτικής για κάθε εταιρία ή οργανισμό. Ιδιαίτερα για τα λιμάνια, οι δραστηριότητες των οποίων έχουν μεγάλη συμβολή στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, η ενσωμάτωση ορθών περιβαλλοντικών πρακτικών σε όλο το φάσμα των εργασιών τους, από τον ελλιμενισμό μέχρι το διαμετακομιστικό εμπόριο, είναι κρίσιμης σημασίας καθώς οι παραγόμενες αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που τις συνοδεύουν έχουν σημαντικό αντίκτυπο. Για τον λόγο αυτό, από το 1994 και μετά, ο Οργανισμός Ευρωπαϊκών Λιμένων (ESPO) έχει δημιουργήσει μια σειρά από κώδικες και πρακτικές για την προώθηση και ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διαχείρισης (ESPO 1994,2003,2012a), ενώ κατά την διάρκεια αυτών των ετών διενεργήθηκαν περιοδικές έρευνες(1996,2004,2009) ώστε να αξιολογηθούν και να προσδιοριστούν οι κύριες περιβαλλοντικές ανησυχίες και τάσεις του λιμενικού τομέα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 2002-2012, αναπτύχθηκαν μέσω ερευνητικών προγραμμάτων, με πιο σημαντικό το πρόγραμμα ECOPORTS(2002-2005), διαγνωστικά εργαλεία όπως η Μέθοδος Αυτοδιάγνωσης (Self-Diagnosis Method, SDM) με σκοπό να προσδιοριστεί το περιβαλλοντικό ρίσκο και να καθοριστούν οι περιβαλλοντικές προτεραιότητες. Με το πρόγραμμα PPRISM (2010-2011), τα ευρωπαϊκά λιμάνια κλήθηκαν να παρακολουθήσουν και να καταγράψουν πέντε(5) σημαντικές κατηγορίες δεικτών περιβαλλοντικής απόδοσης (Δομές και τάσεις της αγοράς, κοινωνικο-οικονομική, περιβάλλον, διαμετακομιστική αλυσίδα και λειτουργική απόδοση και διακυβέρνηση), με τα αποτελέσματα να οδηγούν στην δημιουργία του πρώτου Πίνακα Απόδοσης των Ευρωπαϊκών Λιμένων το 2012. Βασιζόμενος σε αυτή την προσέγγιση, το 2013 ο Ο.Ε.Λ. εκπόνησε εκ νέου μελέτη με τη συμμετοχή 79 λιμανιών από 21 ευρωπαϊκά κράτη, τα αποτελέσματα της οποίας καταγράφονται στον επικαιροποιημένο Πίνακα Απόδοσης του 2013 και παρουσιάζονται στην παρούσα δημοσίευση καταγράφοντας τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιδόσεις και προτεραιότητες καθώς και τις διαχρονικές τους τάσεις στον ευρωπαϊκό λιμενικό τομέα.
Για τον καλύτερο προσδιορισμό σχέσεων μεταξύ δεικτών και κατά τόπους λιμένων αλλά και για την εξαγωγή συγκριτικών και συσχετιστικών συμπερασμάτων για το σύνολο του λιμενικού τομέα, το περιβαλλοντικό σκέλος της έρευνας αποτελείτο από τέσσερα (4) διαφορετικά μέρη: Την ιδιοτυπία των λιμένων ώστε να κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με την τοποθεσία και το μέγεθος τους, τις περιβαλλοντικές τους προτεραιότητες, τις παραμέτρους της ασκούμενης περιβαλλοντικής διαχείρισης και την περιβαλλοντική παρακολούθηση. Από τα αποτελέσματα της έρευνας εξάγονται οι δέκα(10) σημαντικότερες προτεραιότητες και ο βαθμός απόδοσης της περιβαλλοντικής διαχείρισης των ευρωπαϊκών λιμένων. Οι περιβαλλοντικές προτεραιότητες διαφέρουν σύμφωνα με το μέγεθος και την γεωγραφική θέση του κάθε λιμένα ενώ εμφανίζουν σημαντικές διακυμάνσεις ως προς την κατάταξη τους στην πάροδο του χρόνου, γεγονός που οφείλεται στις διακυμάνσεις και διαφοροποιήσεις των παραμέτρων που επικεντρώνουν οι λιμένες όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και την βιώσιμη ανάπτυξη. Ωστόσο, η συνεχής παρουσία τους καταδεικνύει την διαχρονική σημαντικότητα τους. Αντίστοιχα, σημαντική διαφοροποίηση εντοπίζεται στη συνεισφορά των λιμένων στην έρευνα, με τα μεσαία και μεγάλα λιμάνια να έχουν την μεγαλύτερη και παρόμοια, σε ποσοστά, συνεισφορά σε στοιχεία ενώ τα πολύ μεγάλα λιμάνια συνεισφέρουν λιγότερο, γεγονός που καταδεικνύει την διαφορετικότητα μεταξύ των λιμανιών σχετικά με την περιβαλλοντική τους σύνθεση.
Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν ότι οι κύριες περιβαλλοντικές προτεραιότητες των ευρωπαϊκών λιμανιών αφορούν ζητήματα που σχετίζονται με τις επιπτώσεις της παραγόμενης αέριας και ηχητικής ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία τόσο των εργαζομένων όσο και των ατόμων που διαμένουν σε κοντινές αποστάσεις από τους λιμένες. Επιπρόσθετα, ζητήματα όπως η διαχείριση αποβλήτων και η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κρίνονται επίσης σημαντικές καθώς έχουν σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα για τα μικρά και μεσαία λιμάνια, και συμβάλλουν αρνητικά στην κλιματική αλλαγή. Η ανάπτυξη της σχέσης με τις τοπικές κοινωνίες αποτελεί σημαντική προτεραιότητα καθώς κρίνεται σημαντική η συνεργασία μεταξύ των πόλεων και των λιμένων με σκοπό την βελτίωση του αντίκτυπου των λιμανιών στους πολίτες.
Οι προτεραιότητες που συμπληρώνουν την λίστα παρουσιάζουν διακυμάνσεις ανάλογα με τη μέγεθος και την ιδιομορφία των λιμένων και αφορούν ζητήματα όπως οι διαδικασίες εμβάθυνσης, οι δυνατότητες ανάπτυξης των λιμανιών στην ξηρά, η μείωση της παραγόμενης σκόνης από τις διαδικασίες καθαρισμού και συντήρησης καθώς και η ποιότητα των υδάτων. Επιπρόσθετες παράμετροι που εμφανίζονται στην ανάλυση, βάση του μεγέθους των λιμένων, είναι η δυνατότητα αποθήκευσης για τα μικρά λιμάνια και η κλιματική αλλαγή και η διατήρηση των προστατευμένων περιοχών για τα μεγάλα.
Αξιολογώντας τις τάσεις κατά τη διάρκεια των ετών, αναδεικνύονται σημεία που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η διαχείριση των απορριμμάτων που εισέρχεται για πρώτη φορά το 2013 και έχει σημαντική θέση σε όλους τους τύπους λιμανιών και ιδιαίτερα για τα λιμάνια με ετήσια διακίνηση εμπορευμάτων μικρότερη των 50 εκ. τόνων, με εξαίρεση τα παραποτάμια καθώς δεν εμπίπτουν στην κείμενη νομοθεσία. Η κατανάλωση ενέργειας εισάγεται για πρώτη φορά το 2009, συμπίπτοντας με την έναρξη της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης, και σε συνδυασμό με την αύξηση της παγκόσμιας ευαισθητοποίησης για την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αντίθετα, ζητήματα που εμφανίζονταν στις έρευνες του 1996 και του 2004 όπως η απώλεια των ενδιαιτημάτων, η ρύπανση των γαιών, η διαχείριση του όγκου των μεταφορών και η διαχείριση των επικίνδυνων εμπορευμάτων και των βιομηχανικών λυμάτων δεν αποτελούν πλέον σημαντικές προτεραιότητες, γεγονός που αντικατοπτρίζει την ανάπτυξη των συστημάτων διαχείρισης σε συνάρτηση με την εναρμόνιση της ισχύουσας νομοθεσίας.
Ιδιαίτερα σημαντικός είναι βαθμός διείσδυσης της περιβαλλοντικής πολιτικής και ενσωμάτωσης των συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης στα λιμάνια, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 32% και 33% αντίστοιχα κατά την διάρκεια των τελευταίων εννέα(9) χρόνων. Εντυπωσιακό ποσοστό(94%) εμφανίζει η ύπαρξη περιβαλλοντικά καταρτισμένου προσωπικού ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 80% των συμμετεχόντων λιμένων εφαρμόζει τεχνικές παρακολούθησης που αφορούν, κατά κύριο λόγο, την παραγωγή απορριμμάτων και την ενεργειακή κατανάλωση. Ωστόσο, το 71% των συμμετεχόντων λιμένων δηλώνει ότι αντιμετωπίζει δυσκολίες κατά την άσκηση περιβαλλοντικής πολιτικής. Οι κυριότερες αυτών αφορούν την δυσκολία ανεύρεσης ικανών συμβουλευτικών οργανισμών(36,1%), το κόστος εφαρμογής της περιβαλλοντικής διαχείρισης(26,2%) και την υστέρηση γνώσεων στον τομέα της άσκησης βέλτιστων περιβαλλοντικών πρακτικών(21,3%). Επιπρόσθετα, το 67% των λιμένων αντιμετώπισε περιορισμό της αναπτυξιακής στρατηγικής λόγω των περιορισμών του περιβαλλοντικού σχεδιασμού.
Πηγή:
Puig et al. (2015), Current status and trends of the environmental performance in European ports Environmental Science & Policy, 48: 57-66.
Διαθέσιμο από:
Η παρούσα έρευνα επιβεβαιώνει ότι σε βάθος 20 χρόνων, λιμενικός τομέας έχει κάνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της συνεχούς βελτίωσης της περιβαλλοντικής ποιότητας στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Οι ανοδικές τάσεις στους διάφορους τομείς εφαρμογής περιβαλλοντικής πολιτικής σε συνδυασμό με την επικαιροποίηση τόσο της νομοθεσίας, όσο και των κανονισμών καλής λειτουργίας των λιμενικών οργανισμών, αποτελούν σημαντικά δείγματα προσαρμογής τους με θετικό περιβαλλοντικό πρόσημο. Ο διαρκής εμπλουτισμός των προγραμμάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης σύμφωνα με τις καλύτερες διεθνείς περιβαλλοντικές πρακτικές και η ενσωμάτωσή τους από τους ευρωπαϊκούς λιμένες, μπορούν να θεωρηθούν ως θετική βάση ανάπτυξής τους και εφαλτήριο για την περαιτέρω μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος του λιμενικού τομέα.
Πηγές εικόνων (επιμέλεια από ομάδα σύνταξης MyAegean): (maerskline), (Geof_Sheppard)
Αναφορά στον αρχικό δημιουργό - (Attribution) 
Διανομή του παράγωγου έργου με τους ίδιους όρους της αρχικής άδειας - (Share Alike) 
By 
