Γράφει η Δήμητρα Νικολαΐδου:
Το άρθρο εξετάζει τον τρόπο που γίνεται αντιληπτή η περιβαλλοντική μετανάστευση στο πλαίσιο του λόγου διάφορων δρώντων και το πώς επηρεάζονται οι πολιτικές επιλογές. Παρουσιάζονται τέσσερις νοηματικές πλαισιώσεις όπου ο περιβαλλοντικός μετανάστης θεωρείται: (1) θύμα, (2) απειλή για την ασφάλεια, (3) ευπροσάρμοστο άτομο και (4) πολιτικό υποκείμενο. Τέλος, επισημαίνεται η δυναμική φύση και ο αναστοχαστικός χαρακτήρας των νοηματικών πλαισιώσεων.
Ολο και πιο συχνά, προκύπτουν στην διεθνή περιβαλλοντική και πολιτική αρένα νοηματικές πλαισιώσεις της περιβαλλοντικής μετανάστευσης. Η έννοια της νοηματικής πλαισίωσης αναφέρεται στον τρόπο που οι διάφοροι δρώντες, σκόπιμα ή ασυνείδητα, μέσα από τους λόγους τους και χρησιμοποιώντας διάφορους πόρους, προσδιορίζουν ή/και επικοινωνούν ένα ζήτημα. Καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία παίζουν οι σχέσεις εξουσίας, όπως και η γνώση που έχει παγιωθεί στον δημόσιο λόγο ως κυρίαρχη ή αυτονόητη. Έτσι, η δυναμική μιας νοηματικής πλαισίωσης εξαρτάται από την απήχηση που έχει στο κοινό και την ικανότητα της να καθορίζει τις πολιτικές επιλογές.
Στο συγκεκριμένο άρθρο εξετάζεται η διαδικασία με την οποία η περιβαλλοντική μετανάστευση γίνεται αντιληπτή και συχνά καθίσταται πεδίο αντιπαράθεσης από διάφορους δρώντες, επηρεάζοντας την πολιτική σφαίρα. Ειδικότερα, εξετάζουν τέσσερις νοηματικές πλαισιώσεις στις οποίες ο περιβαλλοντικός μετανάστης θεωρείται: (1) θύμα, (2) απειλή για την ασφάλεια, (3) ευπροσάρμοστο άτομο και (4) πολιτικό υποκείμενο. Στη συγκεκριμένη έρευνα αναλύεται ο «λόγος» (discourse) περί περιβαλλοντικών προσφύγων τεσσάρων ομάδων, των δημοσιογράφων, εκείνων που χαράζουν πολιτική, των ΜΚΟ και των ερευνητών. Οι συγγραφείς εστιάζουν στο πώς οι νοηματικές πλαισιώσεις δομούνται μέσω της γλώσσας, του συλλογισμού, της μεταφοράς ή της αφαίρεσης, λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτικές και πολιτισμικές διαστάσεις του κάθε λόγου. Τα κεντρικά ερωτήματα που θέτουν για τη διερεύνησή τους είναι τα εξής: 1. Τí κοινές μεταφορές, μύθοι και αφηγήσεις ξεχωρίζουν ένα πλαίσιο από ένα άλλο; 2. Πώς παράγεται, νομιμοποιείται και επικοινωνείται ένα πλαίσιο και από ποιους δρώντες; 3. Τι πόροι ήταν διαθέσιμοι στους δρώντες για την προώθηση του εκάστοτε πλαισίου; 4. Τι γνώση/εις τείνει να περιλαμβάνει ή να αποκλείει ένα πλαίσιο; 5. Σε ποιες ομάδες έχει πολιτισμική απήχηση ένα πλαίσιο και τι επιπτώσεις υπάρχουν όταν αποκλείονται συγκεκριμένες απόψεις; 6. Τι είδους κριτική έχει ασκηθεί στο πλαίσιο και από ποιον;
Στην πρώτη πλαισίωση, που εμφανίζεται και παλαιότερα χρονικά, ο περιβαλλοντικός μετανάστης θεωρείται θύμα, συνήθως προέρχεται από νότια «κατεστραμμένα» κράτη και χρειάζεται προστασία από τα βόρεια «αναπτυγμένα» κράτη. Διεθνείς ΜΚΟ, ΜΜΕ, ερευνητές και κυβερνήσεις χρησιμοποιούν συχνά μια δραματική γλώσσα και εικόνες, αποσκοπώντας στην ευαισθητοποίηση του κοινού, χωρίς όμως να λαμβάνουν υπόψη το πώς βιώνουν οι ίδιοι οι πληγέντες τον εκτοπισμό τους. Η προσοχή στρέφεται σε προκαθορισμένες διαχειριστικές λύσεις από τον Βορρά-«σωτήρα», ενώ παραβλέπονται τυχόν μηχανισμοί αντιμετώπισης από τους ίδιους τους πληγέντες. Έτσι, η συγκεκριμένη νοηματική πλαισίωση έχει δεχθεί κριτική ως αντιπαραγωγική, επειδή δεν εγείρει προβληματισμό πάνω στα ίδια τα περιβαλλοντικά προβλήματα, παρά μόνο προτείνει τη μετεγκατάσταση ως προληπτική λύση και τη συμπόνια προς τον ευάλωτο πληθυσμό, κατανοώντας τον μέσα από το δίπολο θύμα/σωτήρας (Νότος/Βορράς).
Συχνά, οι περιβαλλοντικοί μετανάστες παρουσιάζονται μέσα από τα ΜΜΕ, το στρατό, κάποιους ερευνητές και την κοινωνία πολιτών ως απειλή για την παγκόσμια, εθνική ή τοπική ασφάλεια. Αυτή είναι η δεύτερη νοηματική πλαισίωση, στην οποία ως ζητούμενο προκύπτει η προστασία της εθνικής κυριαρχίας των βόρειων κρατών απέναντι στον χαοτικό Νότο και τις πιθανές συγκρούσεις. Τίθεται τελικά και πάλι εδώ ένας διαχωρισμός με ρατσιστική χροιά ανάμεσα σε «εμάς» και «αυτούς», «πολίτες» και «ξένους», «φίλους» και «εχθρούς». Ωστόσο, δεν υπάρχει τεκμηριωμένη ούτε ενδελεχής ανάλυση για τους παραπάνω κινδυνολογικούς ισχυρισμούς.
Στην τρίτη νοηματική πλαισίωση, που κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος, ο περιβαλλοντικός μετανάστης θεωρείται ως ευπροσάρμοστο άτομο. Η μετεγκατάσταση θεωρείται ως μια θετική απόκριση απέναντι σε ένα πρόβλημα, ενώ από την σκοπιά της πολιτικής, η προσοχή στρέφεται στον μετακινούμενο ως εργάτη σε μια νέα αγορά εργασίας, όπως και στα οικονομικά οφέλη που μπορεί να έχει η πληγείσα περιοχή από τα εμβάσματα των μεταναστών. Ωστόσο, συνήθως παραβλέπεται η επιθυμία του πληγέντα για τον τρόπο βιοπορισμού του και το μέρος που επιθυμεί να βρίσκεται. Επίσης, δεν διερευνάται η γενεσιουργός αιτία για την ευπάθεια της κοινότητας, οπότε είναι πολύ πιθανό η τελευταία να συνεχίσει να είναι ευάλωτη, καθώς τα εμβάσματα που θα επιστρέφουν σε αυτή θα ωφελούν μικρές μόνο ομάδες του πληθυσμού.
Η τελευταία και πιο πρόσφατη νοηματική πλαισίωση είναι αυτή που θεωρεί τον περιβαλλοντικό μετανάστη ως πολιτικό υποκείμενο. Εδώ συναντάμε την παραδοχή ότι οι μετακινούμενοι υφίστανται περιορισμούς στις επιλογές τους από τις σχέσεις εξουσίας, παρότι διαθέτουν την ικανότητα να προτείνουν λύσεις και να παρεμβαίνουν στις πολιτικές που συμβάλλουν στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ερευνητές, ΜΚΟ και κοινοτικές ομάδες που υποστηρίζουν αυτήν την προσέγγιση, εστιάζουν στην πρόσβαση και στον έλεγχο των πόρων, τη χειραφέτηση και αυτοδιάθεση των πληθυσμών, τη σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος και τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές αναφορικά με την περιβαλλοντική/κλιματική αλλαγή. Βέβαια, χρειάζεται να διερευνηθεί περεταίρω το πώς αντιλαμβάνεται τοπικά η πληγείσα κοινότητα τη διαχείριση του κινδύνου και την έννοια της χειραφέτησής της.
Η διχοτομία που δημιουργείται στις περισσότερες νοηματικές πλαισιώσεις ανάμεσα σε «αυτούς» (πληγέντες από χώρες κυρίως του νότου) και σε «εμάς» (χώρες υποδοχής του βορρά που κινούν τα πολιτικά νήματα) μπορεί να οδηγήσει, εσκεμμένα ή μη, σε μιλιταριστικές, τεχνοκρατικές ή πατερναλιστικές πολιτικές, ανάλογα με το πλαίσιο που προκρίνεται κάθε φορά. Η θεωρία της νοηματικής πλαισίωσης δύναται να βοηθήσει τους ερευνητές να κατανοήσουν τα μέσα και τους σκοπούς με τα οποία ορίζεται ένα ζήτημα και ασκεί επιρροή στη διαμόρφωση πολιτικών, καθώς επίσης να διευκολύνει τους διάφορους εμπλεκόμενους δρώντες να αναπτύξουν μια πιο ραφιναρισμένη πολιτική και επικοινωνία για τους μετακινούμενους πληθυσμούς.
Πηγή:
Ransan-Cooper et al (2015), Being(s) framed: The means and ends of framing environmental migrants. Global Environmental Change, 35: 106–115.
Διαθέσιμο από:
Τέλος, επισημαίνεται ότι οι τέσσερις νοηματικές πλαισιώσεις που περιγράφηκαν παραπάνω, εξελίσσονται δυναμικά με την πάροδο του χρόνου, αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους και ενσωματώνοντας στοιχεία η μία από την άλλη. Άλλωστε, η περιβαλλοντική μετανάστευση είναι ένα πολυσχιδές φαινόμενο που είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό μέσα από μία μόνο νοηματική πλαισίωση. Ωστόσο, η όλη διαδικασία (περιγραφής και κριτικής ανάλυσης) μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες για περαιτέρω αναστοχασμό πάνω στις υπάρχουσες απόψεις και παραδοχές, όπως και να φωτίσει αθέατες πτυχές του φαινομένου.
Πηγές εικόνων (επιμέλεια από ομάδα σύνταξης MyAegean): (National Archives and Records Administration), (MilaAdam), (Oxfam East Africa)
Αναφορά στον αρχικό δημιουργό - (Attribution) 
Διανομή του παράγωγου έργου με τους ίδιους όρους της αρχικής άδειας - (Share Alike) 
By 
