Κοινότητα - Πύλη - Περιοδικό Φοιτητών Πανεπιστημίου Αιγαίου -- Πρωτοβουλία MyAegean

Γράφει ο Στυλιανός Ζαννέτος:

Το παρόν κείμενο παρουσιάζει την αξιολόγηση του δικτύου προστατευόμενων περιοχών τροφοληψίας για τα πτωματοφάγα πτηνά στην Ισπανία. Οι συγγραφείς παρουσιάζουν τα οφέλη που προέκυψαν από αυτή την πρωτοποριακή κίνηση. Το δίκτυο αυτό είχε εξαιρετικά αποτελέσματα στο τομέα της διατήρησης και προστασίας της Βιοποικιλότητας καθώς καθοριστικός ήταν και ο ρόλος του δικτύου στην μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Η εγκαθίδρυση προστατευόμενων περιοχών είναι η πιο κοινή στρατηγική για τη διατήρηση της άγριας ζωής παγκοσμίως. Περίπου το 15% των χερσαίων εκτάσεων του πλανήτη αποτελείται από προστατευόμενες περιοχές (ΠΠ). Η δημιουργία αυτών ΠΠ καθώς και οι πολυάριθμες συμφωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο για τη προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας φαίνεται ότι δεν είναι αρκετές καθώς η παγκόσμια βιοποικιλότητα συνεχίζει να μειώνεται. Αυτό μπορεί εν μέρει να οφείλεται στον ελλιπή σχεδιασμό και διαχείριση καθώς και στη λάθος χωρική αντιστοίχιση των περιοχών αυτών με τα είδη ενδιαφέροντος. Για παράδειγμα πολλές ΠΠ εστιάζονται σε κάποια εμβληματικά είδη αγνοώντας κάποια άλλα είδη τα οποία χρήζουν επίσης προστασίας. Επιπρόσθετα τα όρια των ΠΠ περιορίζονται στις περιοχές αναπαραγωγής των ειδών προστασίας παραμελώντας σημαντικές συμπεριφορές και οικολογικές δραστηριότητες των ειδών εκτός των όριων των περιοχών αυτών. Σε ΠΠ οι οποίες αποτελούν σύνορα χωρών διακρίνεται έλλειψη σωστής διασυνοριακής προστασίας. Η έλλειψη προστασίας μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες σε είδη τα οποία μετακινούνται συχνά σε μεγάλες αποστάσεις όπως τα αρπακτικά πτηνά.

Το δίκτυο των ΠΠ πρέπει να αναγνωρίζει το εναλλασσόμενο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο. Για παράδειγμα, η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια στα βοοειδή το 2001 οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση στην έκδοση υγειονομικής οδηγίας (ΕΟ 1774/2002) η οποία υποχρέωνε τους κτηνοτρόφους να απομακρύνουν τα νεκρά ζώα από το χώρο θανάτου και να τα μετακινούν σε εξουσιοδοτημένους χώρους για τη μεταποίηση (π.χ. για την παραγωγή οργανικών λιπασμάτων) ή αποτέφρωση τους. Στην περίπτωση της Ισπανίας η οδηγία αυτή είχε αντίκτυπο στη διαθέσιμη τροφή των γυπών (η Ισπανία φιλοξενεί σχεδόν όλο των Ευρωπαϊκό πληθυσμό γυπών) καθώς και άλλων πτωματοφάγων ζώων τα οποία βασίζονται για τη διατροφή τους στα κτηνοτροφικά ζώα ειδικά στα μεσογειακά οικοσυστήματα. Η μείωση της τροφής επηρέασε τη συμπεριφορά, τη δημογραφία του πληθυσμού τους καθώς και την υπηρεσία που προσφέρουν ως αποικοδομητές στο οικοσύστημα. Επιπρόσθετα η οδηγία αυτή ήταν η αιτία της γένεσης μιας καινούργιας πηγής εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου προερχόμενη από τη μεταφορά των νεκρών ζώων στους χώρους μεταποίησης ή αποτέφρωσης.

Για να εξασφαλιστεί η επάρκεια τροφής για τη διατήρηση του πληθυσμού των γυπών άλλα και των άλλων πτωματοφάγων πτηνών μία νέα Οδηγία εκδόθηκε το 2011 (ΕΕ 142/2011) η οποία επέτρεπε στους κτηνοτρόφους σε ορισμένες περιοχές («Προστατευόμενες περιοχές για τη τροφοληψία πτωματοφάγων ειδών Ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος», ΠΠΤ) να εγκαταλείπουν τα νεκρά ζώα στην περιοχή θανάτου ή σε κοντινούς περιφραγμένους χώρους τροφοληψίας. Η Οδηγία τέθηκε σε εφαρμογή στην Ισπανία μέσω Βασιλικού Διατάγματος το αντίστοιχο έτος και υποχρέωνε κάθε περιφέρεια να σχεδιάσει το δικό της δίκτυο με ΠΠΤ με έτος υλοποίησης το 2013. Οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία αυτών των περιοχών ήταν να συμπεριληφθούν σε ήδη υπάρχουσες σημαντικές περιοχές για τα πτωματοφάγα είδη και να χαρακτηριστούν ως περιοχές Natura 2000. Επίσης μετά την έγκριση τους κάθε κτηνοτροφική μονάδα εντός των ορίων κάθε μιας ΠΠΤ έπρεπε να αποταθεί για έκδοση έγκρισης εγκατάλειψης νεκρών ζώων. Επιπρόσθετα οι κτηνοτροφικές μονάδες έπρεπε να πληρούν κάποιες τεχνικές και υγειονομικές προϋποθέσεις .

Στο συγκεκριμένο άρθρο πρωταρχικός στόχος των συγγραφέων ήταν η αξιολόγηση του αυτού του δικτύου ΠΠΤ ως προς τις επιπτώσεις που έχει στο περιβάλλον και στη διατήρηση των πτωματοφάγων ειδών .Για να γίνει εφικτή η αξιολόγηση οι συγγραφείς συνέλεξαν δεδομένα από 15 περιφέρειες της χερσονήσου της Ισπανίας όπως: την έκταση που καταλαμβάνουν οι ΠΠΤ σε κάθε μία από τις περιφέρειες καθώς και τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν για το σχεδιασμό τους. Επίσης συνέλεξαν δεδομένα σχετικά με τα είδη κτηνοτροφικών ζώων που επιτρέπεται να εγκαταλείπονται σε αυτές τις περιοχές σύμφωνα πάντα με την νομοθεσία της κάθε περιφέρειας.

Η αξιολόγηση βασίστηκε σε τέσσερις παραμέτρους οι οποίοι αναλύθηκαν για κάθε μία από αυτές τις περιοχές. Οι παράμετροι αυτοί ήταν: (α) Αλληλοκάλυψη μεταξύ των ΠΠΤ και της αναπαραγωγικής εξάπλωσης των πτωματοφάγων πτηνών ενδιαφέροντος, (β) Την διαθέσιμη βιομάζα των νεκρών κτηνοτροφικών ζώων σε όλη την ηπειρωτική Ισπανία σε σχέση με αυτή των ΠΠΤ, (γ) Αλληλοκάλυψη μεταξύ των ΠΠΤ και της αναπαραγωγικής εξάπλωσης των άλλων πτωματοφάγων ειδών (δ) την μετακίνηση των Γυπών σε σχέση με τις ΠΠΤ και των συνόρων των περιφερειών. Τέλος (ε) τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Τα αποτελέσματα ήταν αρκετά ενθαρρυντικά καθώς έδειξαν ότι οι ΠΠΤ αντιπροσωπεύουν το 61,2% της έκτασης της χερσονήσου της Ισπανίας καθώς επίσης καλύπτουν σχεδόν όλη την αναπαραγωγική εξάπλωση των γυπών που ήταν και τα είδη ενδιαφέροντος. Η βιομάζα των νεκρών ζώων που βρέθηκε στις ΠΠΤ αντιπροσώπευε το 35% της συνολικής βιομάζας νεκρών ζώων σε όλη τη χερσόνησο. Αυτό το ποσοστό ήταν 4-6 φορές μεγαλύτερο από αυτό που χρειάζεται όλος ο πληθυσμός των γυπών της Ισπανίας για τη διατροφή του. Σημαντικό εύρημα επίσης ήταν ότι κάθε ένα από τα άτομα του πληθυσμού των Γυπών δραστηριοποιείται σχεδόν σε τέσσερις διαφορετικές περιφέρειες. Όσον αφορά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τη μεταφορά των νεκρών ζώων βρέθηκαν να έχουν μειωθεί σχεδόν στο μισό μετά από τη δημιουργία των ΠΠΤ.

Συνοψίζοντας τα αποτελέσματα μπορούμε να πούμε ότι η δημιουργία των ΠΠΤ έχει θετικές επιδράσεις στη διατήρηση των πτωματοφάγων ειδών. Ειδικότερα το σενάριο των ΠΠΤ είναι ένα εργαλείο το οποίο με σωστούς χειρισμούς μπορεί να μειώσει το περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος της μηχανικής μεταφοράς και επεξεργασίας των νεκρών ζώων όχι μόνο στην Ισπανία αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής ένωσης που προτίθενται να εφαρμόσουν το δίκτυο αυτό.

Σαν γενικότερο συμπέρασμα η χρησιμοποίηση και σύνδεση μεγάλης κλίμακας πληροφοριών σχετικά με τη Βιοποικιλότητα, η οικολογία μετακινήσεων των ειδών και η αξιολόγηση των οικοσυστημικών λειτουργιών μπορούν να αποτελέσουν ένα σημαντικό βοήθημα για τη λήψη πολιτικών και τεχνικών αποφάσεων και την άσκηση σωστής περιβαλλοντικής πολιτικής διατήρησης.

Πηγές εικόνων (επιμέλεια από ομάδα σύνταξης MyAegean): (Pierre Dalous), (Mario Modesto Mata)

Σημειώσεις σχετικά με το παρόν άρθρο:

Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται στο e-Περιοδικό της φοιτητικής πύλης My.Aegean.gr σε συνεργασία με την έκδοση «Επιστήμη για το Περιβάλλον» και άρθρα μεταπτυχιακών συμφοιτητριών και συμφοιτητών μας δημοσιεύονται σε τακτική βάση. Το συνοδευτικό οπτικό υλικό των άρθρων επιμελείται, στην πλειονότητά του, η ομάδα σύνταξης και περιεχομένου του e-Περιοδικού, με σεβασμό-αναφορά στους δημιουργούς του υλικού.
Ευχαριστούμε θερμά όλους τους συντελεστές και συναδέρφους - συμφοιτητές για την εμπιστοσύνη τους.

Στυλιανός Ζαννέτος Απόφοιτος του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Κύρια Ερευνητικά ενδιαφέροντα του είναι η κατανόηση των μεταναστευτικών στρατηγικών των πτηνών και οι επιδράσεις των ανθρωπογενών πρακτικών στην πανίδα. Στον ελεύθερο του χρόνο συμμετέχει σε διάφορες εθελοντικές δράσεις καθώς και με τη φωτογραφική αποτύπωση της Άγριας Ζωής, σε Ελλάδας και Κύπρο.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Issue 2 Χειμώνας 2017

Εκδίδεται από το:  Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) στην «Περιβαλλοντική Πολιτική & Διαχείριση Βιοποικιλότητας» Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου http://www.env.aegean.gr/epistimi-gia-periballon Υπεύθυνος Έκδοσης: Αναπληρωτής Καθηγητής Ιωσήφ Μποτετζάγιας email: iosif@aegean.gr